Ostad Hossein Yahaghi (1903-1968), Brief tribute with song of “Bi-Khabar”

Nosrat Panahi Nejad

La canzone Bi-Khabari, opera del maestro Hossein Yahaghi con i versi del poeta Navab Safa, è stata composta nel 1946.

Nel 1961 Radio Iran ha dedicato un programma alla genesi di questa opera.

Da questo programma radiofonico del 1961 abbiamo utilizzato la realizzazione della canzone eseguita con la voce di Elahe.

کودکی و نو جوانی حسین

نوشته

بهزاد یاحقی

کودکی و نو جوانی

سرنوشت حسین عباس شيرازی ملقب به یاحقی قبل از تولد با موسیقی رقم خورده بود؛ پدرش موسیقی نواز آماتور بود و با اهل موسیقی در شیراز نشست و برخاست داشت. در مورد نبوغ خواهر بزرگ وی فرخ لقا در نوازندگی حکایت های بسیار آمده است.

حسین اواخر حکومت قاجاریه در جهرم شیراز متولد شد و در کودکی همراه پدر و مادر و دو خواهر بزرگتر خود فرخ لقا و توراندخت به تهران مهاجرت کردند. مشکلات عقیدتی – مذهبی جهت آموزش موسيقی برای دوشیزگان در آن زمان نتوانست خواهران حسین خان را از شناخت موسيقی و بهره مند شدن از محضر اساتید زمان باز دارد، این نشانگر آن است که “موسيقی خاندانی” بودند و آموزش موسيقی و خوانندگی برای بانوان عیب محسوب نمی شد.

به واسطه “نذر مادر” پس از دو فرزند دختر و با آرزوی فرزند پسر، قبل از تولد او را “حسین” نامیده و ذاکر سیدالشهدا نمودند. رسم بر این بود که “پسربچه خوان” ها موی خود را از ابتدا بلند نگاه می داشتند تا در سنین مشخصی بتوانند نقش دختران را نیز در تعزیه ها ایفا نمایند. حسین کودک ابتدا زیر نظر “میرزا اسماعیل تعزیه گردان” با نغمات موسيقی آشنا گردید، سپس در تعزیه ها وظیفه داشت نقش علی اکبر و قاسم را ایفا نماید.

فرخ لقا در کمانچه شاگرد حسین خان اسماعیل‌زاده و در سنتور شاگرد حبیب الله سماع الحضور بود و در معیت فروغ الدوله دختر علیخان ظهیرالدوله به سر می برد. حسین نیز از کودکی در این منزل که مرکز اعیاد و جمع دل سپردگان و عاشقان طریقت و معنا بود رفت و آمد داشت.

نقل قول‌های متعددی در مورد فرخ لقا حاکی از آن است که در نواختن کمانچه و سنتور تبحر بسیار داشته است و لحن خوش او در هر دو ساز ورد زبان اهل فن، شعرا و ادبا بوده است.

شنیده شده که حبیب سماعی، فرزند سماع الحضور که از فرخ لقا جوانتر بوده است در نوجوانی برای شنیدن ساز وی هرازگاهی به خانه آنها می رفته است. محدودیت های اجتماعی و عقیدتی مذهبی دوران در مورد “بانوی موسیقی نواز” فرخ لقا را که زنی آزاده و زیبا روی و حساس بود آنقدر آزار داد که شراب خواره گشت‌ تا آنجا که از عهده وظایف تربیتی تنها فرزند خود رضا در چهار سالگی بر نمی آمد. شنیده شده که با ولیه صفا از شاهزادگان قاجار وان شراب می گرفته است! همسر وی چنگیزی دارای کاروانسرای بزرگی بود که حمل و نقل مسافرین را از شهری به شهر دیگر اداره میکرد. زمانی که چنگیزی مجبور به متارکه با فرخ لقا گشت، مادرش که علاقه وافری به عروس هنرمند خود داشت، در تایید و دفاع از فرخ لقا پسر خود را در اینکه: “هنرمند اگر آزاده نباشد نمی تواند هنر خود را به مخاطبین خود انتفال دهد” مورد سرزنش قرار داد، با تکیه بر این مطلب که در صداقت و پاکی فرخ لقا هیچکس، هیچ زمان شکی به خود راه نمی داد. پس از این جدایی رضای کودک هفته ای یکبار همراه نماینده پدرش به دیدار مادر می شتافت.

بعد ها رضا چنگیزی برای یکی از برادرانم نقل کرده بود که: آخرین باری که با نماینده پدرم عازم دیدار مادر شدم چهار سال بیش نداشتم. رضا متولد ۱۲۹۸ بود، لذا تفاوت سنی او با دایی خود حسین یاحقی شانزده سال می باشد، در نتیجه آن زمان که رضا به دیدار مادر می شتافت، دایی جان حسین ۲۰ سال داشت و کمانچه می نواخت و نزدیکترین فرد خانواده به او فرخ لقا مادر رضا بود. باید بتوان تصویری از فضای آن دوران از شهر تهران را در ذهن نقاشی نمود تا صحنه را بتوان بهتر تصور نمود. در آن دوران خیابان‌ها همه خاکی بودند و خانه ها همه کاه گلی و گاه آجری دو طبقه و گاه یک طبقه. شبها دروازه های شهر را می بستند و صبح روز بعد دوباره باز می کردند. به جز تعداد کمی ماشین، بیشتر اسب و قاطر و الاغ در حمل و نقل مواد قضایی فعال بودند. لوله کشی آب هنوز وجود خارجی نداشت. از طریق جوب، آب وارد آب انبار خانه ها می شد و میراب ها مسوول کنترل آب بودند …در این فضای بدون دود و دم و بدون سرو صدا، آدم ها با تمام مشکلات باهم پرعشق بودند و دست یک دیگر را در لحظات سخت می گرفتند

رضای کودک به نزدیک درب خانه مادر می رسد، وی نقل می کند که وقتی نزدیک درب خانه مادر رسیدم انبوهی از جمعیت و شخصیت های والامقام و هنرمندان را دیدم که در سکوت در کنار منزل مادر ایستاده اند. غمناکتر از هر چیز پارچه های سیاه رنگی بود که از بام، روی منزل مادر را تا به پایین می پوشاند: هنوز معنی مرگ و مردن را نمی شناختم، اما می‌توانستم حدس بزنم که برای مادرم اتفاقی افتاده است، اما کسی به من نمی گوید چه اتفاق؟ از همه غمناکتر دایی جان حسین بود. سنگ مزار وی را بارها شکستند تا اینکه مزارش “سینه های عاشقان” او گشت. و این چنین تا به امروز زنده مانده است، زنده در دل های ما فرزندان حسین خان یاحقی نیز اگر سوالی در این مورد از پدر می کردیم، او فقط سکوت می کرد، گویی کلام در زبانش نمی نشیند!

…